De Geconstrueerde Werkelijkheid: Hoe Overheid en Media Onze Belevingswereld Vormen

Door Evert Lenos

In Nederland wordt de publieke omroep, met de NPO als spil, gepresenteerd als het sluitstuk van een pluriforme, kritische democratie. De burger mag verwachten dat journalistieke instellingen functioneren als een onafhankelijke vierde macht, als tegenspel aan beleid en macht. Maar wat als die verwachting inmiddels zelf een onderdeel is geworden van een zorgvuldig geconstrueerde illusie?

Dit artikel stelt dat de overheid — breed begrepen als een netwerk van topambtenaren, beleidsmakers, instituties en hofstructuren — via haar greep op communicatiekanalen niet enkel informatie verstrekt, maar realiteit vormgeeft. Geen klassieke censuur, maar culturele sturing in dienst van stabiliteit en machtsbehoud.

1. De Mediale Simulatie van Pluriformiteit

De NPO opereert als publieke zender binnen een gesubsidieerd bestel, met structurele banden aan overheid en beleid. Hoewel de organisatie wettelijk onafhankelijk is, zien we in de praktijk een structurele convergentie van belangen:

• Redacties worden bevolkt door academisch gevormde professionals uit hetzelfde sociaal-culturele spectrum als de beleidsmakers.
• Deskundigen aan talkshowtafels zijn vaak verbonden aan instellingen die financieel of institutioneel afhankelijk zijn van de staat.
• Alternatieve perspectieven — economisch, medisch, ideologisch — worden structureel ondervertegenwoordigd, of gepresenteerd binnen een veilig kader dat geen fundamentele twijfel zaait aan het bestaande beleid.

De indruk van debat wordt gewekt — maar zelden overschreden. Dit is geen complot, maar een systeemlogica van selectieve zichtbaarheid.

2. Het Communicatiemodel van Machtsbehoud

De overheid communiceert niet neutraal. Zij stuurt verwachtingen, frustreert wantrouwen en begeleidt narratieven via gestructureerde formats:

• Probleem → Bezorgdheid → Beheersing: De overheid verschijnt steevast als redelijke bemiddelaar. Een issue wordt zichtbaar, de burger maakt zich zorgen, de overheid biedt rust via maatregelen, commissies of herhaling van haar goede intenties.
• Deskundigheid als machtsfilter: De claim op 'objectieve deskundigheid' wordt ingezet om burgerlijke intuïtie te marginaliseren.
• Depolitisering van politieke keuzes: Beleid wordt gepresenteerd als technische noodzakelijkheid ("we kunnen niet anders") in plaats van als ideologisch gekleurde keuzes.

De taal van onvermijdelijkheid is de taal van gezagsbehoud.

3. Bestuurlijke Abstractie en Culturele Afstand

De moderne overheid is niet meer de uitvoerder van de volkswil, maar een zelfreferentieel systeem dat zichzelf legitimeert via symboolstructuren: het koningshuis als rituele eenheid, de ambtenarij als administratieve ruggengraat, de media als culturele bufferzone.

Hierdoor ontstaat een diffuse, moeilijk grijpbare machtsconfiguratie:

• De burger ervaart geen directe onderdrukking, maar structurele uitsluiting van werkelijke invloed.
• Inspraak wordt gestileerd, gemeten en geneutraliseerd.
• De indruk van betrokkenheid en transparantie maskeert een onderliggend bestuursmodel dat primair gericht is op stabiliteit — niet op democratische dynamiek.

4. Wat rest: Bewustzijn als Politiek Instrument

In dit landschap is het van belang om niet te vervallen in simplificaties of slachtofferschap. Het antwoord op deze conditionering is niet cynisme, maar heldere analyse en actieve ontmaskering:

• Wie definieert het probleem?
• Wie bepaalt welk geluid “deskundig” is?
• Welke belangen zijn onzichtbaar gemaakt?

Het stellen van deze vragen is geen radicaal activisme, maar een burgerlijke plicht in een tijdperk waarin de democratische schijnwerkelijkheid zorgvuldig wordt geproduceerd.

Slotbeschouwing

Wat we meemaken is geen klassiek autoritarisme, maar een geavanceerde vorm van narratieve beheersing. Het politieke is geabsorbeerd door het culturele. De burger mag meepraten, zolang hij binnen het script blijft.

Het is tijd dat we onszelf de vraag stellen:

"Kijken we naar informatie, of naar een zorgvuldig geregisseerde voorstelling van werkelijkheid?"

Zolang we het verschil niet (h)erkennen, blijven we figuranten in een toneelstuk dat ons wordt verkocht als vrije samenleving.